Lokale politiek door provincie onder druk gezet

BURGUM / LEEUWARDEN – Als het aan de gemeenteraad van Tytsjerksteradiel ligt, dan gaat het college van b. en w. binnenkort in gesprek met de directie van Engie Nederland over de toekomst van de elektriciteitscentrale aan de Burgumermar. In elk geval een deel van de raad zou het liefste zien dat de centrale wordt afgebroken en dat er recreatie en natuur voor in de plaats komen.

Door Gerrit van der Meer

Met name de initiatiefnemers van de PvdA-fractie tonen met deze visie een opvallend consequent beleid, gelet op de historie van de komst van de centrale aan de Burgumermar. Dit blijkt uit de archieven en de oude krantenberichten, waar 'Actief' ingedoken is. Want hoe is de centrale aan de Burgumer mar beland? De toenmalige PvdA-fractie sprak zich in de jaren zestig al uit tegen die plek voor de centrale. Ook binnen het college van b. en w. greep PvdA-wethouder Herre Kampen destijds de ruimte om tegen de centrale te pleiten en voor (meer) natuur, recreatie en toerisme.

De centrale is begin jaren zeventig gebouwd in opdracht van het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf (P.E.B.). De aandelen waren volledig eigendom van de provincie Fryslân, gingen later over naar NUON en zijn een jaar of tien geleden verkocht aan het Zweedse Vattenfall, met een opbrengst van meer dan tien miljoen euro! De centrale is nu al een aantal jaren in handen van het internationale energiebedrijf Engie, met het hoofdkantoor in Parijs. De centrale wordt volgens Engie nog steeds gebruikt tijdens piekuren.

De Leeuwarder Courant had op 17 januari 1964 een mooie primeur: ‘Nieuwe centrale bij Grouw òf Bergum’, kopte het dagblad. De directeur van het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf (P.E.B.) had er in een toelichting op de P.E.B.-begroting bij stilgestaan. Provinciale Staten wisten nog van niks. Laat staan de gemeenteraad van (toen nog) Tietjerksteradeel.

Jarenlange procedure

Daarna heeft het nog bijna zeven jaar geduurd, voor er bestuurlijk écht duidelijkheid kwam. Maar het principebesluit van Gedeputeerde Staten (GS) was al snel: vestiging aan het Bergumermeer, want b. en w. van toenmalig Idaarderadeel, waar Grouw de hoofdplaats van was, verzetten zich vrijwel meteen tegen een eventuele centrale bij Grouw. De recreatieve ontwikkeling aldaar zou er te veel door geremd worden. GS waren het daar blijkbaar wel mee eens.

Nóg twee locaties, Lemmer en Harlingen, waren al afgevallen. Voor alle vier gold: aan het water, vanwege de beschikbaarheid van voldoende koelwater. Ook de toenmalige Lauwerszee is nog even in beeld geweest, maar een meer centrale plek in Friesland had de voorkeur. Zo bleef alleen het Bergumermeer over. De bestuurlijke discussie ging vervolgens nog vooral over: waar dan precies en onder welke voorwaarden?

In de media ging het daar overigens nauwelijks over. Belanghebbenden als watersporters, natuurliefhebbers, beroeps- en sportvissers maakten zich vooral zorgen over ‘het milieu’ en ‘de natuur’. Zou de opwarming van het koelwater niet leiden tot eem te hoge temperatuur van het hele meer? En dus tot massale vissterfte in het meer? Die vraag was begrijpelijk, want een temperatuur van dertig graden Celsius van het Bergumermeer-water zou nog aanvaardbaar zijn, in de ogen van de P.E.B.-directie.

Ook de aantasting van natuurschoon en landschap speelde mee, vooral in de ogen van It Fryske Gea en de Bond van Friese Vogelwachten (BFVW). It Fryske Gea verzette zich dan ook “tot en met de Kroon” tegen deze locatie. Dat gold ook voor de Fryske Nasjonale Partij (FNP), die haar (eerste) verkiezingscampagne in 1966 vooral richtte tegen de plannen voor de centrale. Voorman Jan Bearn Singelsma werd dat jaar prompt gekozen tot statenlid, maar ‘de centrale’ heeft hij er niet door weten tegen te houden.

Vooral de PvdA-politici roerden zich, zowel binnen de gemeenteraad als binnen Provinciale Staten. De PvdA-raadsleden verzetten zich eendrachtig, de PvdA-statenleden bleken uiteindelijk verdeeld. Het was zelfs een PvdA-gedeputeerde, Emile van Krevelen, die achter de locatiekeuze stond.

Binnen het college van b. en w. was burgemeester Walle Melis Oppedijk van Veen portefeuillehouder. Hij verdedigde de locatie aan het Bergumermeer vasthoudend, zij het dat er in het ontwerp-bestemmingsplan sprake was van verschuiving van een paar honderd meter in noordelijke richting; dit in het belang van natuur en recreatie. Maar tegen die verschuiving kwam al snel bezwaar van de P.E.B.-directie, gesteund door GS. Daarom is dit later teruggedraaid.

Raad stemde in 1966 voor

Het principebesluit van de gemeenteraad om aan de vestiging mee te werken, viel op vrijdag 16 december 1966, in een afgeladen raadszaal (ook de trouwzaal zat vol, daar was de vergadering te beluisteren). Het publiek luisterde aandachtig. Er is, als we de krantenberichten mogen geloven, geen verstoring van de raadsvergadering geweest.

Wat bestuurlijk tot flink wat vertraging leidde, was een oud idee van Tietjerksteradeel voor een nieuwe weg van Bergum naar Kootstertille. Die werd in het betreffende bestemmingsplan meegenomen, zeer tegen de wil van de P.E.B.-directie en het provinciebestuur. Ook dit heeft geleid tot een beroepsprocedure tot en met de Kroon, die de gemeente uiteindelijk weer introk. Ook de verschuiving in noordelijke richting werd weer teruggedraaid.

Op 23 april 1970 meldde Weekblad Actief: “De P.E.B.-centrale komt bij het Bergumermeer”. Het beroep van It Fryske Gea en de FNP bij de Kroon was namelijk “niet ontvankelijk” verklaard: ruim zes jaar na het bericht in de LC over ‘Grouw òf Bergum’.

Raad stemde in 1970 tegen

Op 28 mei 1970 verzette een meerderheid van de raad zich alsnog via een PvdA-motie tegen de komst van de centrale. B. en w. werden opgeroepen geen ‘aanlegvergunning’ te geven, zodat de bouw niet zou kunnen beginnen. Er waren bovendien circa 5.200 handtekeningen tegen de komst van de centrale ingediend. Voorafgaand aan de raadsvergadering was er een spandoekprotest voor het gemeentehuis.

Daarna volgden raadsverkiezingen, waarbij het onderwerp ‘de centrale’ nogal eens in debatten en ingezonden stukken ter sprake kwam. Na de verkiezingen was op 9 juli 1970 de raad van ‘Burgum’ weer aan zet. Zeker 150 mensen bevolkten de tribune, de trappen en een benedenzaal. Met een stem verschil werd de Burgumermar als locatie afgekeurd. In het gemeentehuis klonk applaus.

Kort geding tegen provincie

Behalve de kwestie van de locatie kwam er een nieuw argument op tafel: er dreigde overproductie van stroom in Noord-Nederland, omdat de Eemscentrale in Groningen waarschijnlijk eerder klaar zou zijn. Maar het verzet bleek vergeefs. Provinciale Staten van Friesland bekrachtigden op 18 augustus 1970 hun eerdere besluit, dat het toch écht het Bergumermeer moest worden. Op 16 september begon het uitbaggeren van de Zwemmer en het noordelijk deel van het meer ten behoeve van aan- en afvoer van koelwater. De gemeente spande nog een kort geding aan om de werkzaamheden stil te laten leggen, maar ook dat hielp niet.

Een massaal protest door ongeveer 500 mensen, die eind oktober 1970 kruisen ‘plantten’ (‘kruistocht tegen de centrale’) en een monument onthulden voor de ‘onbekende vis’ (vanwege vrees voor vissterfte) mochten evenmin baten.

Op 7 juli 1971 sloeg de Commissaris van de Koningin mr. Hedzer Rijpstra de eerste heipaal in de grond voor de nieuwe centrale. Op 20 juli 1975 begon de centrale zodanig te draaien dat de oude centrale in Leeuwarden kon worden stilgelegd. Pas op 6 mei 1976 was de officiële opening, gecombineerd met het 60-jarig jubileum van het PEB. Nadrukkelijk àfwezig, uit protest, waren de raadsleden van PvdA en FNP.