“Daar stond heit: de noordelijke provincies zijn prijsgegeven”

Gepke van der Meer – Douma was vijftien jaar toen de oorlog uitbrak. Een bewogen tijd. In haar boek bewaard ze een krantenknipsel van Marga Minco, die het identiteitsbewijs heeft gebruikt van een overleden achterachternichtje dat in Sûwald woonde, Fimkje Kooi. (Foto: Klaas Rozema)

“Daar stond heit: de noordelijke provincies zijn prijsgegeven”

Tytsjerksteradiel, Dantumadiel en Achtkarspelen vieren bevrijding 70 jaar geleden

BURGUM – Ze heeft geen bijzonder oorlogsverhaal, Gepke van der Meer-Douma uit Burgum. Maar juist het gewone is speciaal. Gepke Douma is negentig jaar en maakte dus als tiener de Duitse bezetting mee. Als meisje van vijftien leerde ze hoe een oorlog ‘uitbreekt’.

Door: Karoline van den Donker

“De wereld was voor de oorlog heel overzichtelijk. Ik woonde in Burgum en ging in Drachten naar school. Verder kwamen we bijna nooit”, vertelt Gepke Douma. Ze leerde op school dat ‘een oorlog uitbreekt’. Daar had ze nogal een letterlijk beeld bij. Hoe anders ging het in het echt.

10 mei 1040

“Ik lag in het ziekenhuis in Leeuwarden”, herinnert de nu hoogbejaarde vrouw zich. Het was de zaterdag voor Pinksteren. De dinsdag na Pinksteren zou ze weer naar huis mogen. “In die tijd hielden ze je rustig twee weken in het ziekenhuis hoor”, lacht Gepke die geopereerd werd na een blindedarmontsteking.

Die zaterdag begon de dag anders dan alle andere dagen. De zuster trok de gordijnen open en zei plechtig: “De Duitsers zijn vannacht binnengevallen. Het is oorlog.”

Het ziekenhuis moest ontruimd worden ten behoeve van het Rode Kruis en Gepke werd met een auto naar huis gebracht, een paar dagen eerder dan ze had verwacht.
Thuis aangekomen, was er gelijk hectiek, want ‘Burgum moest geëvacueerd worden’. “We gingen met de auto van Beerda, familie van mijn vader, naar Feanwâldsterwal. Daar kregen we onderdak in een boerderij.” Een enerverende dag: ’s morgens werd ze nog wakker in het ziekenhuisbed, ’s avonds sliep ze met haar moeder, broertje en zusje op de hooizolder van een boerenschuur.
“Ik zie nog voor me hoe midden in de nacht de grote schuurdeur openzwaaide en mijn vader in de deuropening verscheen en zei: ‘De drie noordelijke provincies zijn prijsgegeven. Morgen mogen jullie weer naar huis.’ Pas veel later realiseerde ik me dat deze mededeling betekende dat we Duits waren geworden.” De gezinnen gingen weer terug naar hun woningen. Er werd niet meer gevochten.
Gepke ging weer naar de Mulo in Drachten. Bepaalde boeken mochten ineens niet meer op de literatuurlijst staan. “Verboden door de Duitsers.”

Op het distributiekantoor

Na het behalen van haar diploma ging Gepke werken op het distributiekantoor in Burgum. “Op de hoek van de Schoolstraat en de J.D. de Vriesstaat. Waar nu een kapper zit.”
Haar eerste werkplek was bij de uitreikingsploeg. Deze medewerkers bezochten per fiets vele dorpen in de gemeente om de inwoners van bonkaarten te voorzien.
Later ging Gepke werken op de afdeling die bonnenlijsten moest vernietigen. Dit waren de bonnenlijsten die de winkeliers inleverden bij het distributiekantoor. Bonnen die zij van hun klanten ontvingen, konden ze zo omruilen voor bonnen waarmee nieuwe voorraad kon worden aangeschaft. De bonkaarten van de winkeliers werden ongeldig gemaakt door ze met inkt zwart te maken. Gepke nam van huis de ongebruikte bonnen mee. Melk, aardappelen, groente en dergelijke hadden ze thuis volop dankzij boerderijen en moestuinen in de omgeving. Op kantoor verruilde Gepke deze bonnen stiekem met bonnen voor schaarse goederen, afkomstig van de bonkaarten van de winkeliers. “Natuurlijk maakte ik die bonkaarten extra zwart, zodat niemand zou zien wat ik gedaan had”.
Kennissen die contact hadden met onderduikers zonder bonkaart waren blij met de zo door haar bemachtigde bonnen.

Gepke kende iemand, actief in het verzet, die zei dat ze hem nog beter zou kunnen helpen als ze op een kantoor in Eastermar ging werken.
“Dat wilde ik wel, dus ik ging ontslag vragen. Maar ik kon ‘niet gemist worden’, volgens de NSB-burgemeester in Burgum”, herinnert Gepke zich.

Spanning

Eén keer moest ze op de fiets naar Leeuwarden, om iets weg te brengen voor het verzet. Haar achternicht Klaske Douma was koerierster en opgepakt door de Duiters, net als haar vader, moeder en nog enkele familieleden. Ze zaten in de Blokhuispoort in Leeuwarden. “En toen kwam er bij ons een man aan de deur die vroeg of ik iets wilde wegbrengen. Mijn moeder zag het mij liever niet doen, maar ik vond het prachtig en zei dat ik wel wilde.” Achteraf bleek het iets met ‘de overval’ te maken te hebben, de verzetsdaad op de Blokhuispoort om gevangenen te bevrijden. Ze herinnert haar ‘dag als koerierster’ nog goed. Met het pakketje onder haar hemd fietste ze naar Leeuwarden. Als de dag van gisteren weet ze nog hoe ze de stad binnenkwam en naar de bakker reed, vlakbij de Blokhuispoort. De bakkerswinkel stond vol klanten. Nog ziet ze in gedachten de man die op haar af kwam lopen en zei: ‘Kan ik iets voor u doen?’. “Hier zijn de bonnen”, zei Gepke plechtig, precies zoals haar was opgedragen. “En toen ben ik weer teruggefietst.”

Alles geheim

Mensen vroegen elkaar niets, mensen vertelden elkaar niets. “Zo heb ik eens voor een overbuurman een radio-uitzending uitgeschreven en het hem gegeven. Ik heb geen idee wat hij daarmee heeft gedaan. Hij was er blij mee”, herinnert Gepke zich een ander voorval.

Het was in de tijd dat de ene dag de linkerkant van de straat stroom had, en de andere dag de rechterkant van de straat. “Die overbuurman kwam bij mijn ouders en zei dat hij altijd naar Radio Oranje luisterde en de tekst opschreef. Hij vroeg of hij de radio bij ons mocht brengen, en of ik het dan wilde doen.” Gepke deed het graag. Zelf hadden ze geen radio meer, omdat die was ingenomen door de Duitsers. Met gespitste oren en een bonzend hart luisterde ze toen voor om één uur ‘s nachts naar ‘De Stem van Strijdend Nederland’.