Gruttokaas voorkomt uitgemolken weidevogels

Een weidevogelmozaïek. (Ingezonden foto’s)

“Het effect van beheren blijkt positief. Weidevogelstand stabiliseert.”
Gruttokaas voorkomt uitgemolken weidevogels

FEANWALDEN – De meeste Friezen vinden het vrij normaal om hoog in de lucht ‘grutto, grutto’ te horen. Het is echter uniek, ook op wereldschaal gezien. De vogels leven op vochtig grasland. Vijfentachtig procent van de West-Europese grutto-populatie broedt in Noord-Nederland. “Dan is het g eweldig nieuws dat weidevogelbeheer de weidevogelstand blijkt te stabiliseren”, zegt Ernst Oosterveld. Hij is specialist agrarisch natuurbeheer bij onderzoeksbureau Altenburg & Wymenga in Feanwâlden.

Door Karoline van den Donker

“De weidevogel zit diep in de genen van een Fries,” zegt Ernst Oosterveld. Beleidsmakers, natuurbeschermers, boeren en vrijwilligers trekken zich het lot aan van de grutto (skries), kievit (ljip), de tureluur (tsjirk) en de scholekster (strânljip).

Eindelijk resultaat
De provincie geeft jaarlijks 14 miljoen euro uit aan de bescherming van deze steltlopers. Er is gekozen voor een collectief weidevogelbeheerplan. “Maar wat is het effect van al deze inzet? Natuurbeschermers zijn kritisch over het gevoerde beleid. Het collectief beheer komt onder druk te staan als resultaten uitblijven”, zegt Oosterveld. Er moest dus een objectieve analyse komen, en die kwam er vorig jaar.

De resultaten waren verrassend. Absoluut gezien gingen de aantallen weidevogels gemiddeld twee procent per jaar achteruit in de periode 2000 tot 2015. “Maar toen we keken naar de periode vanaf 2009 tot 2015 bleek dat in die jaren het aantal broedparen gelijk is gebleven. Tenminste, in de gebieden waar collectief weidebeheer wordt toegepast”, vertelt Oosterveld.

1,4 hectare per gruttogezin
Vóór het weidevogelbeheerplan werd vastgesteld, is er wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het gedrag van weidevogels.
“We hebben een zendertje op een grutto-kuiken geplaatst en deze gevolgd toen hij jongen kreeg. Daarmee werden vragen beantwoord als ‘in welk grasland is hij het liefst’, ‘hoe groot is zijn activiteitengebied’? Dat resulteerde in  aanbevelingen die in 2009 zijn omgezet in collectief weidevogelbeheer.”
Een grutto-broedpaar heeft bijvoorbeeld 1,4 hectare kruidenrijk en laat gemaaid gras nodig voor het succesvol op de wieken krijgen van de jongen. De jongen scharrelen in het gras om voedsel te zoeken.
Kievit- en tureluurjongen hebben voor hun voedsel juist kort gras nodig, en pollen lang gras om zich in te kunnen verschuilen.
Ook droge mest is essentieel: dit levert een scala aan wormpjes en vliegjes op: voedsel voor de kuikens. Natte plas-drasgebieden zijn favoriet in het vroege voorjaar, daar kunnen de volwassen grutto’s makkelijk voedsel vinden om aan te sterken, voor ze aan de leg beginnen.

Bij het opstellen van een beheerplan maken agrarische natuurbeheerders ten gunste van de weidevogels een ‘mozaïek’ in het landschap. Per stuk land wordt een plan gemaakt. Op de percelen wordt uitgesteld maaibeleid toegepast. Daar mag pas in juni, en soms zelfs juli, worden gemaaid. Gebruik van kunstmest is er verboden, alleen vaste mest mag worden gebruikt. Bij voorkeur een derde van de percelen wordt begraasd. Grondwater wordt hoog gehouden, tot twintig centimeter onder het maaiveld. De natte bodem trekt wormen en vliegjes aan en bovendien vertraagt de nattigheid de groeisnelheid van het gras.

Zorgen over populaties
Het beheer blijkt effectief: de weidevogelstand is gestabiliseerd in de gebieden waar boeren zich aan de afspraken houden. Uit het onderzoek bleek dat ook in weidevogelreservaten als de Wynserpolder, Zwagermieden, Surhuizumermieden en de Twijzelermieden het beter gaat met de weidevogels dan in regulier gebruikt boerenland. Ernst Oosterveld: “Buiten de beheergebieden en reservaten gaat de achteruitgang onverdroten door, vijf tot zeven procent per jaar. ”

Consumenten zijn de baas
De beheervergoeding is voldoende voor compensatie van de kleinere opbrengst, maar het laat gemaaide gras is niet geschikt om melk van te produceren. Daarom vindt een ‘productieboer’ tien tot twintig procent van de bedrijfsoppervlakte het maximum, vertelt Oosterveld. Door te werken met boerencollectieven en de gebiedsplannen slim neer te leggen, kan er toch een aantrekkelijk gebied worden beheerd als mozaïek.

“Het subsidiespoor zelf kent ook zijn grenzen. Daarom moet er gezocht worden naar verdienmodellen voor boeren”, vindt Ernst Oosterveld.
Boeren zijn afhankelijk van hun afnemers, de consument. Wil de consument goedkoop voedsel, dan moet de boer zo efficiënt mogelijk produceren. De concurrentie op de wereldmarkt is scherp. Droge landerijen, eenvormig gras en grote percelen zijn noodzakelijk voor een maximale productie.
Kening fan de Greide’ is een project dat onder andere onderzoek doet om de weidevogel en de boer te helpen. Zou bijvoorbeeld gruttokaas economisch rendabel op de markt kunnen worden gebracht; kaas die gemaakt is van melk op een boerenbedrijf dat veel aandacht heeft voor weidevogels?

De vereniging NFW (Noardlike Fryske Wâlden) probeert afspraken te maken met bedrijven als FrieslandCampina. Kan er gewerkt worden met een bonussysteem, waardoor boeren gecompenseerd worden?
Oosterveld: “Maar uiteindelijk zijn het consumenten die met hun aankoopgedrag laten zien dat de weidevogel hen na aan het hart ligt.”

Kruidenrijk grasland.

Beweiding met hoog water.