Balsemen geeft nabestaanden een waardig afscheid

Tsjitske Banga wil nabestaanden helpen op een rustige manier afscheid van hun overleden dierbare te nemen.  (Foto: Klaas Rozema)

TWIJZELERHEIDE – Sinds 1 januari 2010 is balsemen, of thanatopraxie, in Nederland voor iedereen toegestaan, als het als doel heeft het lichaam tot tien dagen lang te conserveren. Waarin ligt de waarde van deze oeroude techniek voor de gewone mens? Tsjitske Banga, uitvaartverzorger uit Twijzelerheide, is bezig met de opleiding Thanatopraxie.

Door: Grietje de Jong-Taekema

In sommige landen is het heel gewoon, balsemen. In Engeland wordt bijvoorbeeld tachtig procent van de overledenen gebalsemd. Ook in landen als Polen en Griekenland wordt de techniek veel gebruikt. Sinds enkele jaren mag een overleden lichaam dus ook in Nederland op deze manier langer ‘goed’ gehouden worden. “Tot tien dagen kan een overledene er mooi uitzien. Ook blauwe plekken en andere vlekken kunnen op deze manier worden weggewerkt of sterk verminderd,” vertelt Banga, die het balsemen ziet als een hulpmiddel voor nabestaanden om rustig afscheid van hun geliefde te kunnen nemen.

Rustig afscheid

Balsemen geeft extra tijd, houdt het lichaam mooier, en een koeling is dan niet meer nodig. “Zo’n koeling maakt lawaai en slaat op de raarste momenten aan. Ook kan het even duren voordat het hele lichaam is gekoeld, wat niet ten goede komt aan het bewaren ervan. En dan wil een uitvaartverzorger vaak al snel de kist sluiten. De nabestaanden kunnen dan niet rustig afscheid nemen.” Vooral bij een onverwacht overlijden is de gebeurtenis vaak nog niet eens volledig tot de familie en vrienden doorgedrongen als ze noodgedwongen snel afscheid moeten nemen. Door te balsemen krijgt men hier extra tijd voor.
Als er een melding komt van een overlijden en er vindt geen orgaandonatie of obductie plaats, of deze is al geweest, dan neemt Banga de overledene mee naar een ruimte waar rustig kan worden gewerkt. “Balsemen doe ik niet bij de mensen thuis. Ik moet rustig kunnen werken en ik maak gebruik van chemische middelen.” Bij het balsemen wordt een arteriële, chemische vloeistof in het lichaam gebracht. Deze zorgt ervoor dat het lichaam beter wordt geconserveerd, gepreserveerd en gereinigd.

Mooier

“Het is niet zo dat je helemaal niet meer ziet dat de persoon is overleden, dat moet ook gewoon duidelijk zijn. Wel wordt de huid mooier, een beetje opgevuld en iets soepeler. Eventuele blauwverkleuringen trekken weg en beschadigde, dunne huid veroorzaakt door bijvoorbeeld een infuus of bloedverdunners wordt weer steviger. Dat maakt het mogelijk afscheid te nemen van de persoon zoals deze was. “Als een baby overlijdt is balsemen ideaal. De moeder wil dan graag het kindje bij zich houden, knuffelen, nog even verzorgen, een badje geven… dat kan allemaal nog na het balsemen. De ‘rigor mortis’ wordt hierdoor gedeeltelijk opgeheven.”

Normaal gesproken wordt een overledene na zes werkdagen begraven of gecremeerd. Weekenden en feestdagen tellen niet mee, dus het aantal dagen kan hoger uitvallen. Als iemand in het buitenland overlijdt, kan het een hele tijd duren voordat alle papierwerk is geregeld om diegene naar Nederland te mogen vervoeren. En wat te denken van een overledene met familie die over moet komen vanuit het buitenland? Door te balsemen krijgt ook deze familie de kans hun dierbare nog te zien.

Dankbaar werk

“Het is geen gemakkelijk werk, maar ik haal er zoveel voldoening uit. Het is erg dankbaar werk. Ik help mensen op een mooie manier afscheid te nemen.” Banga komt oorspronkelijk uit de bankwereld. Ze rondde de opleiding tot uitvaartverzorger af en liep stage in het mortuarium in Groningen. Daar kwam ze in aanraking met het vak van thanatopracteur. “Ik wist niet zeker of dat wel wat voor mij was: kon ik het wel aan? Maar ik had het gevoel dat ik spijt zou krijgen als ik het niet deed. Ik kan nu echt een verschil maken.” De opleiding wordt verzorgd door stichting Opleidingen Vesalius, en kan worden gevolgd op het Rijn-IJssel college in Arnhem.

Eigen keuze

De mogelijkheid om te balsemen wordt soms aangedragen door de uitvaartverzorger. Ook als iemand onverwacht overleden is, bijvoorbeeld als gevolg van een ongeluk, wijst het ziekenhuis op de mogelijkheid om toch nog rustig afscheid te kunnen nemen. “In het zuiden en in de Randstad is het balsemen wat gewoner dan hier in het noorden. Mensen moeten er hier nog bekend mee worden en beseffen dat ze dan de keuze hebben om iemand nog te zien, dat de kist niet dicht hoeft.” Ze merkt wel dat de jongere generatie meer inspraak wil in de manier waarop dingen worden geregeld. “Vroeger praatte je daar niet over, het ging zoals het ging, en dat was goed. Maar de tijden zijn veranderd.”

Er is veel meer keuzevrijheid dan men vaak denkt. Wat veel mensen ook niet weten is dat ze zelf een uitvaartverzorger mogen kiezen. Als iemand verzekerd is bij één van de grote maatschappijen en belt om een overlijden te melden zeggen ze: “We sturen wel iemand.” maar dat hoeft helemaal niet. Het is veel mooier om iemand te kiezen waar een klik mee is, iemand die de regio en de taal kent en iemand die connecties heeft in een bepaald gebied. Ook de nazorg is hierbij erg belangrijk. Er moet zoveel gebeuren na een overlijden dat mensen soms niet eens aan rouwverwerking toekomen.

Belangrijk

Balsemen is betaalbaar voor iedereen. Natuurlijk kost het geld, maar Banga vindt het belangrijk dat het niet alleen voor de rijken is weggelegd. “Ook een koeling kost geld. Balsemen is wel wat duurder, maar het is de investering waard. Rustig afscheid nemen is zó belangrijk. Niet alleen bij een onverwacht ongeluk, maar voor iedereen.