'Emotoroloog' Remie Amstelveen bestudeert menselijk gedrag

‘Emotoroloog’ Remie Amstelveen bestudeert menselijk gedrag
Een woordenboek ter voorkoming van ruzie

Als ‘emotoroloog’ houdt Remie Amstelveen zich bezig met het menselijk gedrag. Hij onderzocht hoe het komt dat mensen ‘doen wat ze doen’. Hij ontdekte onder andere waarom mensen elkaar niet altijd goed begrijpen. “De belevingswaarde van een woord blijkt in de communicatie een veel belangrijkere rol te spelen dan de betekeniswaarde.” Hij maakte een speciaal woordenboek met daarin de belevingswaarde van woorden. Een gesprek met Remie Amstelveen.

Kunt u kort vertellen wie u bent?
Mijn ouders hebben aan de maatschappelijke plicht voldaan en mij de naam Remie Imro Amstelveen gegeven. Hierbij staat Remie voor ‘roeier/redder’ en Imro voor ‘heer der onverwoestbaar strijdenden’. Ik leef al 73 jaar en woon nu in Nijmegen. Ik heb twintig jaar in het onderwijs gezeten. Daarna ben ik als emotoroloog zelfstandig verder gegaan.

Ik beleef mijzelf als een tijdelijke aardbewoner met een eeuwig leven en het besef dat ik onlosmakelijk verbonden ben met alles en iedereen. Vanuit dit besef draag ik de verantwoordelijkheid om naar mijn vermogen mijn persoonlijke bijdrage te leveren aan het welzijn van alles en iedereen.

U ontwikkelde een specifieke kijk op mensen en noemt dit de ‘emotorologie’. Kunt u uitleggen wat dit precies inhoudt?
De emotorologie is een verklarende ‘theorie’ over het ontstaan en de werking van ‘emotors’. Emotors zijn net als de hersenen de noodzakelijke voorwaarden voor het menselijk gedrag. Ze zijn niet zintuiglijk waarneembaar, maar wel kenbaar. Kenmerkend aan de emotors is dat zij in de psyche zijn ‘opgeslagen’ door de natuur (bijvoorbeeld ‘honger’ en ‘dorst’) of de cultuur (bijvoorbeeld onder bepaalde omstandigheden ‘gekleed moeten gaan’ en ‘eerlijk moeten zijn’). Door bepaalde omstandigheden kunnen zij ‘geprikkeld’ worden, waarbij een sensatie wordt opgewekt die mensen als min of meer ‘onaangenaam’ beleven. De drang om dit ‘onaangenaam voelen’ op te heffen of te voorkomen, zet de mens aan tot ‘gedrag’. Wanneer door dit gedrag het onaangenaam voelen wordt opgeheven of voorkomen, dan beleven de mensen een sensatie die zij als min of meer ‘aangenaam’ beleven.

Dat mensen zich onaangenaam kunnen voelen lijkt voor u een belangrijk gegeven, en het voorkomen daarvan is iets waarnaar u lijkt te streven. Kunt u daar iets over vertellen?
Het ‘onaangenaam voelen’ is voor alle mensen een belangrijk gegeven. Elk menselijk gedrag wordt gemotiveerd door deze sensatie. Het is een natuurlijke behoefte van elk mens om zich niet onaangenaam te willen voelen. Als onze emotor ‘honger’ ‘geprikkeld’ raakt door bijvoorbeeld een lege maag, dan voelen we ons onaangenaam en ondernemen iets daartegen. Bijvoorbeeld door wat te eten (het ‘gedrag’). We eten bijvoorbeeld driemaal daags om dat onaangenaam voelen te voorkomen. Dit geldt voor elke ‘emotor’. Een ‘behoefte’ is niets anders dan een ‘geprikkelde’ emotor.

Wat was voor u de aanleiding om de emotorologie te ontwikkelen?
Mijn echtscheiding in 1988 voelde heel ‘onaangenaam’. Toen wij gingen trouwen hadden we niet afgesproken dat we na twintig jaar zouden scheiden, maar het overkwam ons wel. Een paar jaar na de scheiding ben ik mij gaan afvragen hoe het komt dat mensen doen wat ze doen. In de psychologie verwachtte ik het antwoord niet te vinden, omdat die in Nederland al meer dan 125 jaar bestaat en ik merkte dat het met de relatie tussen mensen niet veel beter ging. Het aantal echtscheidingen nam toe en meer mensen raakten opgebrand.  Mijn eigen onderzoek heeft toen geleid tot de ‘emotorologie’.

“Elk menselijk gedrag wordt gemotiveerd door de wens je niet onaangenaam te voelen”

U maakte een woordenboek met de belevingswaarde van het woord. Kunt u vertellen wat u daarmee bedoelt?
Woorden hebben een ‘betekeniswaarde’, die je in een woordenboek kunt opzoeken. Als iemand tegen je zegt dat je een onuitstaanbare ‘kwal’ bent, dan ga jij er niet vanuit dat die persoon bedoelt dat jij een “vrij zwemmend holtedier” bent. Je beleeft bij dat woord dan heel wat anders. Dat noem ik de ‘belevingswaarde’ van dat woord. Opmerkelijk dat dit woord niet in de Van Dale voorkomt. De ‘belevingswaarde’ blijkt in de communicatie een veel belangrijkere rol te spelen dan de betekeniswaarde.

Bij welke woorden is dit het geval? En wat is het gevolg als die woorden verkeerd worden opgevat?
Het gaat om alle woorden die leiden tot misverstanden en heftige discussies. Als je bij jullie op de redactie op tafel een krant, een tijschrift en een woordenboek neerlegt en je vraagt aan de collega’s het ‘boek’ aan te wijzen, dan zal waarschijnlijk niemand de krant of het tijdschrift aanwijzen. Ze verstaan onder ‘boek’ immers hetzelfde. (De belevingswaarde van ‘verstaan’ is: De woorden en uitdrukkingen van een ander zodanig interpreteren dat die interpretatie overeenstemt met wat de ander bedoelt.)

Vraag je echter wat ‘respecteren’ is, dan krijg je verschillende antwoorden en die kunnen leiden tot misverstanden en zelfs ruzie. Denk bijvoorbeeld aan een westerse vrouw die een moslimman een hand wilde geven. Vanuit zijn geloofsovertuiging weigerde hij de handdruk. De vrouw drong echter aan. Wie van de twee toonde geen respect voor de ander vanuit de belevingswaarde van het woord ‘respecteren’?

Als wij allemaal zo’n woordenboek ter hand zouden nemen in onze gesprekken, wat zou er dan veranderen?
Het aantal misverstanden en heftige discussies, die vaak tot onaangenaam voelen leiden, zouden drastisch verminderen.

Als je zelf het gevoel hebt dat je vaak niet wordt begrepen, hoe kun je dat dan veranderen?
Je niet begrepen voelen houdt feitelijk in dat bij de ander niet overkomt wat jij bedoelt of wat jij graag wilt delen. Dat ligt aan het verkeerd verlopen van de communicatie. Communicatie verloopt altijd succesvol als minstens één persoon in staat is te ‘luisteren’ en ‘duidelijk te zijn’. Luisteren in de zin van: zonder oordeel of afwijzing willen weten wat er in de ander omgaat aan behoeften en hoe die zich daarbij voelt. Duidelijk zijn in de zin van: zonder wensen en eisen de eigen behoeften en hoe jij je daarbij voelt aan de ander bekend maken. Je kunt ook aan de ander vragen of die begrepen heeft wat jij bedoelt.

“Als iemand je een kwal noemt, bedoelt hij niet dat je een ‘vrij zwemmend holtedier’ bent”

Vanuit de emotorologie begeleidt u mensen “in hun persoonlijke ontwikkeling met betrekking tot hun relatie met zichzelf en anderen”. Kunt u hier wat meer over vertellen?
De belevingswaarde van woorden is belangrijk bij het communiceren. Bij het begeleiden van mensen “in hun persoonlijke ontwikkeling met betrekking tot hun relatie met zichzelf en anderen” is de kennis van de emotorologie belangrijk. Wanneer bijvoorbeeld iemand zich, in relatie tot zichzelf, minderwaardig voelt of anderszins negatief over zichzelf denkt, dan is de kennis van de emotorologie belangrijk. Niet de belevingswaarde van woorden. Mijn begeleiding bestaat voornamelijk uit het overdragen en toepassen van de kennis van de emotorologie.

Hoe brengt u zelf uw methode in de praktijk?
De kennis van de emotorologie is geen methode. Een methode is een manier van handelen om een bepaald doel te bereiken. Vanuit de kennis die ik nu heb, heb ik anders leren ‘kijken’ (denken). Anders ‘kijken’ doet je anders beleven en handelen. Nu ik weet dat alles wat gebeurt altijd een oorzaak heeft en daardoor logisch is, geef ik geen oordeel meer, voordat ik de oorzaak van het gebeurde ken. Ik zie nu de ‘dwaasheid’ van elk oordeel in. Wanneer bepaald gedrag voor mij onaangenaam voelt, laat ik dat weten en samen met betrokkene zoek ik dan naar een oplossing.

U heeft een bureau voor training en begeleiding, ‘Human Interaction’. In welk opzicht maakt u hierbij gebruik van uw vergaarde kennis? Welk effect heeft dit op uw cliënten?
Ik draag de kennis van de emotorologie over en bespreek met de cliënten hoe zij die in de praktijk kunnen toepassen. Om de toepassing gemakkelijker te maken heb ik het ‘Gespreksprotocol ter bevordering van harmonisch samenleven’ ontwikkeld. Het effect is dat ze effectiever omgaan met onaangename situaties. De begeleider van een groep jongeren had een probleem met een van hen. Zij leverde haar mobiel nooit op de afgesproken tijd in. Tijdens het ‘Gespreksprotocol’ komt aan de orde dat betrokkene zelf met een voorstel mag komen hoe dit probleem voor de begeleider op te lossen. Hierbij beoordeelt de begeleider of het voorstel acceptabel en uitvoerbaar is. In dit geval stelde de jongere voor haar mobiel af te pakken als zij niet op tijd zou zijn. De begeleider vond dit voorstel acceptabel en uitvoerbaar en zo gebeurde. Het effect was dat de jongere voortaan op tijd haar mobiel inleverde. Dit zou waarschijnlijk niet gewerkt hebben wanneer de begeleider zelf bepaald had het mobieltje af te pakken.

Heeft u nog een laatste tip voor de lezers? Iets waarmee ze hun voordeel kunnen doen op het gebied van communicatie?
Communiceren doen we meestal met woorden. De woorden die we van een ander ontvangen, interpreteren we altijd. Het is de bedoeling die woorden zodanig te interpreteren dat die interpretatie overeenstemt met wat die ander bedoelt. Voor het geval dat niet lukt, de volgende tip: verifieer jouw interpretatie met een zo te noemen ‘klopt-dat-vraag’. Voorbeeld: Iemand zegt tegen jou: “Ik moet hier ook altijd alles alleen doen!” Jij reageert met jouw indruk over wat die persoon bedoelt: “Je hebt liever dat ik meehelp. Klopt dat?” Op een klopt-dat-vraag kun je alleen maar ‘ja’ of ‘nee’ antwoorden en je weet gelijk of jouw interpretatie klopt.