Expositie over Douwe Franke eert een gedreven schoolhoofd

Douwe Franke maakte zelf foto’s. Hier is te zien dat de leerlingen per roeiboot op verkenning gaan in de natuur.

Expositie over Douwe Franke eert een gedreven schoolhoofd

“Huppakee, de natoer yn”

EARNEWALD – Waar kinderen elders met de armen over elkaar in de klas zaten, daar nam master Douwe Franke (1915-2003) zijn scholieren mee naar buiten. Het Streekmuseum in Burgum viert de honderdste geboortedag van de actieve Ear­newâldster met een expositie, die zaterdag werd geopend.

Door Marije Blacquière

‘Aanschouwelijk onderwijs’ werd zijn lesmethode genoemd: door plaatsen te bezoeken die in de les waren besproken, gebruikten leerlingen hun waarnemingsvermogen om hun kennis te vergroten. Het is de methode waar in de negentiende eeuw de schoolplaat uit ontstond. Omdat het lang niet altijd mogelijk was om een plaats te bezoeken, brachten zulke platen de natuur dichterbij. Ook ‘Master Franke’ gebruikte zulke schoolplaten om lessen te verduidelijken, evenals opgezette dieren. Zijn klaslokaal stond er vol mee, blijkt uit de foto’s die hij zelf maakte en die nu te zien zijn in het Streekmuseum. Maar het liefst ging hij er zelf met de leerlingen op uit.

Ze stapten in roeibootjes en voeren natuurgebied De Alde Feanen in, waar het toen pas gebouwde Earnewâldster schoolgebouw heel dichtbij lag. “De learzens oan en huppakee, de natoer yn”, herinnert zijn dochter Japke Franke (72) zich maar al te goed. De leerlingen plukten er plantjes en droogden die, waarna die in hun herbarium werden geplakt. In het Streekmuseum is te zien dat de leerlingen er zowel de Nederlandse als de Friese namen bij schreven. Iedere leerling werkte in een schooltuintje. Biologie, handenarbeid en tekenen waren voor Franke belangrijke vakken.

De schoolmeester genoot aanzien in het dorp, vertelt Japke. Zelf wilde hij er niets van weten, maar de mensen belden altijd netjes bij de voordeur aan. Dat was niet gebruikelijk in Earnewâld in die tijd. “Elkenien kaam by inoar efterom”, zegt Japke. “Us heit sei dat ek altyd, mar de minsken diene it net.” Zulke formaliteiten waren helemaal niet nodig voor de bescheiden schoolmeester, zelf opgegroeid in een rood nest en lid van de geheelonthoudersvereniging. Als het aan hem lag, noemden ze hem bij de voornaam, net als alle andere dorpsgenoten bij elkaar deden. Japke: “Mar it bleau altyd ‘Master Franke’.” Tot op de dag van vandaag is dat zo, merkte Henk Driessen van het Streekmuseum, die in de omgeving eens navraag deed naar het schoolhoofd. “Douwe Franke, niemand zei het wat. Totdat ze riepen: ‘O, Máster Franke!’.”

Zeer actief
Dat zijn naam in de omgeving nog altijd bekend is, ook twaalf jaar na zijn dood, is niet zo raar. Douwe Franke was ontzettend actief. “As hat er trije libbens hân”, zegt Japke Franke als ze opsomt wat haar vader allemaal deed. “Yn elts bestjoer siet hy, behalve de begrafenisferiening.” Bij de toneelvereniging was hij de regisseur. Op latere leeftijd verzorgde hij de rubriek ‘It fjild yn’ in de Leeuwarder Courant, waarin hij verslag deed van zijn waarnemingen in de natuur. Hij illustreerde zijn verhalen met zelfgemaakte foto’s. Douwe Franke was ook de stuwende kracht achter museum ’It Kokelhûs fan Jan en Sjut’- die nu eveneens een expositie over hem heeft – en medeoprichter van de stichting ‘It Earnewâldster Skûtsje’.

Bijna alle vergaderingen werden bij de Frankes thuis gehouden, in de Earnewâldster schoolmeesterwoning aan de Wiidswei 12 die in 1950 speciaal voor het gezin werd gebouwd. “En dan kaam ús mem mei thee”, vertelt Japke. “Hy wie echt in hiel drokbeset man.” Maar zoals hij zelf ook al zei toen hij in 1992 een erepenning kreeg van de gemeente Tytsjerksteradiel: zonder Riemkje Franke-van der Dam had hij het allemaal niet gekund.

Op zijn achttiende was Douwe Franke al onderwijzer, op zijn twintigste mocht hij hoofdonderwijzer worden. “Mar der wie gjin wurk”, vertelt Japke. Omdat hij en Riemkje wilden trouwen, zocht hij een ander baantje. Hij kon aan de slag op het gemeentehuis in Burgum. Het echtpaar ging aan de Burgumerdaam wonen en daar werd in 1941 zoon Jakob geboren.
Daarna kreeg Franke werk bij een arbeidsbureau in Buitenpost, waar het gezin naartoe verhuisde. “Dêr waard ik berne, yn 1943”, vertelt Japke. “Mar de direkteur fan it arbeidsbureau stie yn de oarloch oan de ferkearde kant en ús heit naam ûntslach.” Het gezin trok in bij de ouders van Douwe, aan de Noordersingel in Burgum. “Ungefear ter hichte fan wêr’t no de Poiesz stiet”, zegt Japke. “Dêr is myn broer Jelle berne, yn 1944.”

Hoofdmeester
Douwe Franke zou daarna een poosje lesgeven aan de ULO in Burgum, totdat hij in 1948 aan de slag kon als hoofdmeester in
Earnewâld. Totdat de schoolmeesterswoning klaar was, woonde het gezin op de Markt in Burgum. Twee jaar na de verhuizing naar Earnewâld werd zoon Tiete geboren.
In de zomervakantie ging het gezin soms wel drie keer kamperen, met de tent en alle andere kampeer­spullen achterop de fiets. “Foar ús wie dat hiel gewoan. Mar moatst dy foarstelle, dan kamen wy thús, moast ús mem alles gau wer waskje en dan gongen wy wer.” Het zijn waardevolle herinneringen voor Japke Franke. Op vakantie maakte vader altijd tekeningen van de belevenissen van het gezin. “En dêr makke hy thús dan in boekje fan, mei wat rigeltsjes tekst derby.”

Fotografie
Fotograferen kon Douwe Franke ook goed, als zoon van Jakob Franke, de eerste beroepsfotograaf van Burgum. Het is dan ook niet verwonderlijk, met alle foto’s, (school)documenten, boeken en andere tastbare herinneringen, dat het geen probleem was om een expositieruimte te vullen over Douwe Franke, die tot zijn tachtigste jaar zeer actief bleef. Ook foto’s van vader Jakob Franke zijn te zien op de expositie. De professionele illustraties bieden een boeiend kijkje in een andere tijd.

“Wy skenke al jierrenlang fan alles oan it museum yn Burgum”, zegt Japke. Toen het Streekmuseum haar liet weten dat er een expositie over haar vader op komst was, reageerde ze verheugd. “Wy fiele ús fereale. Mar ús heit wie in be­skieden man. Hy soe wol sizze: ‘Wat in drokte’.”