Geschiedenis van gevangenis Blokhuispoort geeft stof tot nadenken
NieuwsSilvia Beers (rechts) en Willem Helfrich (tweede van rechts) geven een rondleiding door de expositie in het Streekmuseum.
Tafel, stoel, poepemmer en een waterkan: het interieur van iemand die vijf jaar in eenzame opsluiting zat.
Vroeger werden de gevangenen ‘s nachts opgesloten in een kooi met eenhangmat.
Foto’s: Klaas Rozema
Geschiedenis van gevangenis Blokhuispoort geeft stof tot nadenken
Expositie ‘500 jaar gevangen in Friesland’ in Streekmuseum Burgum
BURGUM – Twee jaar lang was Museum Blokhuispoort gevestigd in de voormalige Blokhuispoortgevangenis in Leeuwarden. Aan het particuliere museum – een initiatief van drie voormalig gevangenisbewaarders – kwam een einde toen de bijzondere locatie hen niet langer ter beschikking werd gesteld. “Maar we hebben prachtig materiaal en trokken jaarlijks tienduizend bezoekers”, vertelt één van hen, Willem Helfrich uit Drachten. “We zijn blij dat een deel van de expositie deze zomer is te zien bij het Streekmuseum in Burgum.”
Het Blokhuis in Leeuwarden werd gebouwd in 1499 en deed dienst als gevangenis van 1600/1700 tot en met 2007. “Er is in die jaren veel gebeurd”, zegt Willem Helfrich, die over het het gevangeniswezen boeiend kan verhalen.
Op 12 april werd in de expositieruimte van het Streekmuseum in Burgum de expositie ‘500 jaar gevangen in Friesland’ geopend. De ontwikkelingen stonden niet stil, blijkt onder meer uit de attributen in de vitrines en de opstellingen van historisch materiaal. Een schandpaal wordt allang niet meer gebruikt, evenmin als handboeien of een dwangbuis. De gevangenen ‘s nachts opsluiten in een eenpersoonsslaapkooi waarin een hangmat hangt, is ook niet meer bepaald gebruikelijk.
Bekende namen
Foto’s – gemaakt op glasplaten – van beroemde gevangenen uit de Blokhuispoort, pronken in de vitrinekast. De broers Keimpe, Marten en Wybren Hogerhuis bijvoorbeeld. Zij werden – achteraf onschuldig – ingesloten op 31 december 1896. De datum staat geschreven in het eveneens in de vitrine getoonde boek met handgeschreven registratiegegevens. “Dat kregen we te leen van Tresoar, waarmee we goede contacten onderhouden”, vertelt Willem Helfrich.
IJe Wykstra is een andere beroemde gevangene die werd opgesloten in de Blokhuispoort, na de moord op vier veldwachters. “Het verhaal is algemeent bekend”, zegt Willem Helfrich. “Hij werd krankzinnig in die jaren.” Helfrich loopt naar een grote maquette midden in de expositieruimte en zegt: “Dat was ook niet zo gek. Dit deel van de Blokhuispoort was een Bijzondere Strafgevangenis. Daar kwamen gevangenen terecht met dit soort ernstige feiten op hun kerfstok. Ze werden veroordeeld tot vijf jaar eenzame opsluiting. De hele dag alleen, geen bezigheden, geen mensen om tegen te praten. Moet je je voorstellen wat dat heeft betekend voor zo’n vrije geest als IJe Wykstra.”
De drie bestuursleden van Stichting Blokhuispoort, Willem Helfrich, Silvia Beers en Henk Visser verzamelden niet alleen spullen, maar ook erg veel verhalen. “Veel bezoekers van de expositie vertellen over familieleden of bekenden die een tijdlang in de Blokhuispoort hebben doorgebracht. Lang niet altijd criminelen. Ook dienstweigeraars, verzetstrijders of NSB’ers zijn er maanden opgesloten geweest.” Medewerkers van Stichting Blokhuispoort tekenen zoveel mogelijk verhalen op. Ze zijn terug te lezen op de website www.blokhuispoort.nl.
De bestuursleden van Stichting Blokhuispoort vertellen echter ook graag in levende lijve de verhalen.
Bijna iedere zaterdag- en woensdagmiddag is er iemand van de stichting in de expositieruimte van het Streekmuseum aanwezig.
“We brengen de historie tot leven. Maar we praten ook wel eens over het nut en effect van gevangenschap”, zegt Willem Helfrich. “Hoe zijn we als maatschappij tot deze oplossing gekomen? En is gevangenschap wel een oplossing voor ongewenst gedrag als criminaliteit? De meeste mensen die in de gevangenis zitten, dragen een geschiedenis met zich mee. Misschien moeten ze geholpen worden, in plaats van gestraft”, beschrijft Helfrich een discussiepunt.
“Ik was zelf tot 2007 in de Blokhuispoort cipier”, vertelt de Drachtster. “Ik zat geregeld bij het raampje, aan de andere kant van de deur. Stoere mannen met overdag een grote mond, praatte ik menigmaal in de nacht door moeilijke uren.”
Bijzondere Strafgevangenis
Veel mensen weten niet dat de Blokhuispoort een immens complex is dat bestond uit twee gedeeltes. Het deel bij de poort deed dienst als Bijzondere Strafgevangenis. Het andere deel was een Huis van Bewaring.
Er vonden in de loop der jaren heel wat verbouwingen plaats. De grote slaapzalen die vroeger vol stonden met slaapkooien zijn omgebouwd tot werkzalen of cellencomplexen. De eisen die werden gesteld aan de beveiliging en brandveiligheid werden steeds hoger.
Cultureel erfgoed
De Blokhuispoort werd in 2007 gesloten, omdat er teveel gevangenissen waren in het Noorden en omdat het onderhoud van het bijzondere complex te veel geld kostte.
“Het Rijksmonument staat momenteel weer te koop”, vertelt Willem Helfrich. “Aan onderhoud kost het een miljoen per jaar.“
Lezing door deskundigen
Stichting Blokhuispoort is blij een deel van hun materiaal te kunnen tonen bij de expositie in het Burgumse Streekmuseum. Op afspraak kunnen ook lezingen worden verzorgd. Willem Helfrich en Silvia Beers vertellen zelf graag de bizarre maar ook ontroerende verhalen. De stichting heeft echter ook contact met bijvoorbeeld Gerrit Fokkema, de laatste nog vertellende verzetstrijder. Hij verhaalt over ‘De Overval’, een indrukwekkende gebeurtenis op 8 december 1944 in de Blokhuispoort, waarbij eenenvijftig gevangen verzetstrijders werden bevrijd uit handen van de Duitsers.
Ook ex-gedetineerde Stephan Kraan kan worden uitgenodigd als spreker. Hij had principiële bezwaren tegen het verrichten van militaire dienst en zat in de jaren tachtig in de Blokhuispoort opgesloten als totaalweigeraar.
“De bajes wordt wel ‘het hotel van justitie’ genoemd, maar mensen die de gevangenis van binnenuit kennen, weten dat het verblijf daar absoluut geen hotel-ervaring is”, zegt Willem Helfrich. Hij vindt het belangrijk dat de geschiedenis verteld kan worden aan jong en oud.
Tot en met 14 september 2014 is de expositie ‘500 jaar gevangen in Friesland’ te zien in het Streekmuseum in Burgum, Menno van Coehoornweg 9; dinsdag tot en met zaterdag van 13.00 tot 17.00 uur.
Dinsdag 20 mei van 19.30 tot 20.00 uur is daar opnieuw de lezing ‘De Cipier’. Aansluitend is er een rondleiding langs de expositie.
Lezingen op afspraak zijn ook mogelijk, zie de website van het Streekmuseum/Volkssterrenwacht.
