Vereniging Hendrick de Keyser ontfermt zich over Harsta State in Hegebeintum

"De kamer in Lodewijk XVI-stijl is nog origineel"

HEGEBEINTUM - Harsta State in Hegebeintum heeft een nieuwe eigenaar, Vereniging Hendrick de Keyser. Willem en Trudy van Riemsdijk uit Stiens schonken het huis vorig jaar aan de vereniging, met name om de bijzondere stinzenplanten in de tuin. Vereniging Hendrick de Keyser doet architectuurhistorisch onderzoek voordat ze overgaan tot restauratie en herbestemming van Harsta State. Onlangs mochten verenigingsleden het huis bekijken, in de staat zoals het is verkregen.

Door Karoline van den Donker

Harsta State is het gele huis in het weiland, enkele honderden meters vanaf de terp van Hegebeintum, de hoogste terp van Nederland. In de kerk lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Er worden rondleidingen gegeven vanuit het bezoekerscentrum 'Terp Hegebeintum'. De rouwborden aan de kerkmuren gedenken de adellijke familieleden die eeuwenlang Harsta State bewoonden. De landerijen rondom Hegebeintum behoorden voor een groot deel tot hun bezit, net als de boerderij die oorspronkelijk naast het huis stond. Deze boerderij is in 1950 afgebrand en herbouwd op nagenoeg dezelfde locatie.

Bijzondere stinzenplanten

'Lanen van vermaak' verbinden de kerk met Harsta State en Harsta Hoeve. Onder de linden van deze lanen groeien bijzondere stinzenplanten zoals Knikkende vogelmelk en Haarlems klokkenspel. Deze zeldzame stinzenplanten staan ook in de tuin bij Harsta State, met name onder de notenboom.
"Daar is blijkbaar een plek die voldoet aan de speciale omstandigheden die deze voorjaarsbloemen eisen", zegt Willem van Riemsdijk. "De blauwe anemoon vind je hier ook".

De schenkers van Harsta State

Willem en Trudy van Riemsdijk schonken Harsta State aan Vereniging Hendrick de Keyser. Het echtpaar woont deels in Wageningen en deels in Stiens. In Stiens wonen ze in het voormalige doktershuis dat ze kochten nadat ze er bij toeval bijzondere stinzenplanten aantroffen in de voormalige Vlaskamp-tuin (www.stinze-stiens.nl). "We houden van natuur, bloemen en wildtuinieren. Stinzenplanten combineren deze drie liefhebberijen", vertelt Trudy van Riemsdijk-Zandee. "De bloemen zijn prachtig, met name in het vroege voorjaar. Ze geven mensen een blij gevoel. Het zijn ook nog hele goede bijenplanten, tegenwoordig een item vanwege het gebrek aan biodiversiteit."

Het echtpaar Van Riemsdijk kende Harsta State door informatie uit boeken en door wandelingen over de lanen bij het huis. "We vonden het jammer dat opvolging van vele eigenaren in de laatste jaren, het pand geen goed heeft gedaan", zegt Trudy van Riemsdijk-Zandee. "Toen het weer te koop stond, hebben we besloten dit probleem voor altijd op te lossen."

Willem en Trudy van Riemsdijk zijn al jaren lid van Vereniging Hendrick de Keyser en waarderen hun werk. Deze landelijk georiënteerde vereniging ondersteunt monumentale panden en historisch erfgoed. "Dat doen ze heel zorgvuldig en voor de lange termijn. Ze worden gesteund door vele leden."

Vereniging Hendrick de Keyser

Vereniging Hendrick de Keyser neemt alleen panden onder haar hoede die voldoen aan strenge eisen. Het moeten sprekende voorbeelden zijn van architectuur of wooncultuur in een bepaalde periode. Veel aandacht gaat uit naar de bouwhistorische constructies en de kwaliteit van het interieur. Architectuurhistoricus Niek Smit verricht voor de vereniging onderzoek naar Harsta State.

Het filmpje bij dit artikel toont het interieur van het huis zoals Vereniging Hendrick de Keyser het in 2018 kreeg. Alhoewel de leek misschien vindt dat het er authentiek uitziet, zegt Niek Smit: "Aan de betimmering, plafonds en ornamenten aan de linkerkant van het huis is niets origineel. De voorkamer rechts is daarentegen zeer waardevol."

Huis uit 1500

Harsta State was in de 18e eeuw veel groter. Wat nu oogt als een woonkamer van een huis, was ooit de ontvangstzaal van een echte state. De zaal in de Lodewijk XVI-stijl bezit nog de originele ornamenten in de betimmering, het plafond en het snijwerk. Het is waarschijnlijk gemaakt rond 1779 toen de familie De Schepper er woonde.

Harsta State werd oorspronkelijk gebouwd in de 16e eeuw, alhoewel niet meteen als grote state. Uit bronnen is bekend dat in 1511 dertig pondematen land bij Harsta hoorde en dat de eigenaar toentertijd waarschijnlijk geen edelman was. Bijna dertig jaar later, in 1540, behoorde het huis toe aan Tjaert Groestra die het verkocht aan Doytze Wynia uit Blija. Toen Wynia stierf in 1586 erfde zijn kleinzoon Doitze van Heslinga het huis.

Vererving via de vrouwelijke lijn

Niek Smit vertelt: "Het is tot in de twintigste eeuw altijd in het bezit geweest van één familie, maar een groot aantal keren ging de vererving via de vrouwelijke tak. Hierdoor komen op de rouwborden in de kerk van Hegebeintum veel verschillende familienamen voor."

Stichter slot Harste State

Doitze van Heslinga stierf kinderloos, en de state werd geërfd door afstammelingen van de zuster van zijn grootmoeder, Sas Wynia. Zij was getrouwd met Buwe van Jeltinga, toentertijd een belangrijke persoonlijkheid en afstammeling van een oud Fries geslacht. Mogelijk is hij de bouwheer van de grotere Harsta State. Hij is geboren in 1557 en werd in 1580 advocaat voor het Hof van Friesland en later griffier. Hij overleed in 1615. Zijn dochter erfde de state. Haar zoon, Bartholt van Nijsten, erfde de state in 1660. Hij overleed in 1669 en zijn vrouw bestuurde Harsta State tot 1700.

Een rijk bezit in 1722

In 1700 erfde het aangetrouwde familielid Gideon Gosses van Coehoorn de state, een broer van de beroemde vestingbouwer en baron Menno van Coehoorn. Hij breidde het landbezit enorm uit. Er is een tekening van Harsta State uit 1722 waarop te zien is dat het oorspronkelijke huis in de loop der jaren vrij groot is geworden.

Zijn zoon Gosewijn erfde de state in 1724 en liet testamentair vastleggen dat de bezittingen die hoorden bij de state en het landgoed niet los van elkaar verkocht mochten worden. Erfgenamen konden alleen erven als ze dit zogenaamde fideï-commis aanvaarden.

In 1762 werd de state geërfd door een lid van het geslacht De Schepper. De state ging tot 1818 over van vader op zoon op zoon en werd in 1818 eigendom van de 5-jarige Amelia Gerhardina De Schepper. Vlak daarvoor, in 1812 werden de fideï-commissen onder Napoleon afgeschaft. De grootmoeder van Amelia woonde ook op Harsta State en zorgde voor haar verweesde kleindochter. 's Winters woonde de familie in Leeuwarden, zomers in Hegebeintum.

Deels afgebroken in 1834

De 5-jarige jonkvrouw trouwde toen ze volwassen was met Tjaard van Andringa de Kempenaar en ging wonen in Het Bildt waar haar echtgenoot grietman was, omstreeks 1834. In 1843 werd een groot deel van het huis, dat niet meer permanent werd bewoond, afgebroken. De kamer in Lodewijk de XVI-stijl (herkenbaar aan de
geel met rode slingers in het houtsnijwerk) en twee kleinere kamers bleven over.

Een dochter van Amalia de Schepper erfde de state en liet in 1927 niet haar kinderen de bezittingen erven, maar het bejaardenhuis De Sonnenborgh in Leeuwarden. In 1929 kochten neven en nichten het huis terug. Het werd opgeknapt en zomers bewoond.

Meerdere eigenaren

De laatste honderd jaar is het huis geregeld verkocht buiten de familie om en zijn er delen bijgebouwd. "Het huis met oprijlanen, bloementuin en fraaie boomgaard bleven een aangename verrassing", schrijft de Leeuwarder Courant in 1938. Het is bijzonder dat dit vandaag de dag onveranderd is.

De boerderij, boomgaard, bomensingels en oprijlaan zijn overigens niet in het bezit van Hendrick de Keyser. Deze zijn bij andere organisaties in beheer, waaronder Staatsbosbeheer.

Toekomstplannen

In de toekomst wil Vereniging Hendrick de Keyser het huis deels publiekelijk toegankelijk maken en mogelijk als dependance van het Van Eysinga Huis gaan gebruiken. Deels zal de vereniging het huis ook gaan verhuren aan bewoners.

Kijk voor meer informatie op
www.hendrickdekeyser.nl. Lid worden kan voor dertig euro per jaar.