Burgumer kunstenaar Jan van der Kooi werkt in het Midden-Oosten

Jan van der Kooi toont in zijn atelier het schetsboek dat hij in Israël voltekende.  Alles tekent en schildert hij ter plaatse, foto’s gebruikt hij niet. Het is de reden dat kunststudenten in Israël les van hem willen hebben. (Foto’s: Klaas Rozema)

Schilderen in een complexe wereld

BURGUM – Kunstenaar Jan van der Kooi uit Burgum verkent nieuw terrein. In zijn ruim veertig tekenreizen in vele landen liet hij één gebied links liggen: het Midden-Oosten. Op uitnodiging gaat de bekende schilder nu lesgeven aan een universiteit in Israël. En passant legt hij de omgeving vast. Daarbij mijdt hij zo veel mogelijk de conflicten in het land.

Door Marije Blacquière

“Geweldig dat je durft te komen”, zeggen inwoners hem. Zij weten: een bezoek aan Israël is niet zonder risico’s. Het schijnbaar eeuwigdurende conflict tussen Israëliërs en Palestijnen heeft hen die les al lang geleerd.

Jan van der Kooi (58) ondervond de waarheid ervan in zijn recente bezoeken aan het land, een gevolg van een uitnodiging door een universiteit. Al een paar dagen stond hij te schilderen op een hoog terras met uitzicht op de Tempelberg plus Rotskoepel in Jeruzalem, toen het misging. “Bij het hotel waar ik verbleef werd een zestienjarige Palestijnse jongen doodgeschoten. Mij werd geadviseerd om zo snel mogelijk naar huis te gaan.”

Hij vond het eigenlijk niet zo nodig. “Ik voelde geen enkele vijandschap tegenover mij. En eigenlijk merk je in het dagelijks leven vrij weinig van het conflict tussen de beide partijen.” Maar hij vertrok toch maar, om later weer terug te keren.

Schoonheid
De inwoners zien hem graag komen, die kunstenaar uit Nederland, geroemd in artistieke kringen om zijn stillevens, portretten en landschappen. Ze vinden het prachtig dat er eindelijk eens iemand komt die de schoonheid van het land vastlegt. “Ik word op handen gedragen”, zegt Van der Kooi. “Er is zo veel aandacht voor de rotzooi daar. Ze worden altijd geassocieerd met geweld en bezetting.”

Heel gek is dat allemaal niet, erkent de kunstenaar. “Er is veel mis. Er worden pubers ontvoerd, jongeren doodgeschoten. Je ziet zwaar bewapende jongens van twintig jaar staan, Israëliërs én Palestijnen, de ontsteltenis in hun ogen.”

Het raakt hem. Hij denkt aan zijn eigen zoons van dezelfde leeftijd, aan het promoveren, aan het lesgeven, druk bezig met het opbouwen van een toekomst. In Israël ben je er zeker van dat je kind op een dag een geweer in zijn handen gedrukt krijgt. De tweejarige dienstplicht. “Iedereen lijdt”, weet Van der Kooi. Is het niet aan het conflict zelf, dan wel aan de wetenschap dat je kind ooit aan het front moet verschijnen.

Toch laat Van der Kooi deze kant van Israël zo veel mogelijk aan zich voorbij gaan. “De beeldvorming in de westerse pers is al genoeg gericht op de conflicten. Ik kom ‘open minded’’” Dat betekent dat hij zich inlaat met zowel Israëliërs als Palestijnen. “Ik ben geen historicus, geen politicus, maar een schilder. Ik heb er geen mening over. Ik laat me overrompelen.” Zo kon het dat hij dezelfde lezing gaf aan het ‘Tel Aviv Museum of Art’ in het nogal Israëlisch gezinde Tel Aviv, als aan een kunstacademie in hartje Palestijns gebied. “Ik heb gevraagd wat ze daarvan vonden. Niemand vond het erg, of raar.”

Eigen chauffeur
Na zo’n lezing nodigde de Palestijnse universiteit ‘Dar Al-Kalima’ in Bethlehem de schilder uit om langere tijd als ‘guest professor in fine arts’ te komen lesgeven aan de kunstacademie aldaar. Van der Kooi was vereerd, maar stelde twee strikte voorwaarden. “Het mag geen oorlog zijn, want dan ga ik er niet naartoe. En ze moeten niet van mij verwachten dat ik een politiek standpunt ga innemen.” Als loon krijgt hij, op eigen verzoek, een auto met chauffeur. “Dan kan ik op de dagen dat ik niet lesgeef zelf aan de slag. De chauffeur spreekt Arabisch en kent de weg.”

Ondertussen is hij verzekerd van een onderkomen: het huis van een medewerkster van de universiteit, middenin Jericho. “De oudste stad van de mensheid, wel twaalfduizend jaar oud”, zegt de kunstenaar verheugd. Hij verwacht er vele mooie tekeningen en schilderijen te kunnen maken. Daarvoor neemt hij plaats op locaties met goed uitzicht. Zoals vorig jaar op het dakterras van een belangrijke Palestijnse zakenman, bij wie Van der Kooi was geïntroduceerd door een kunstliefhebber. Hij kreeg tot zijn verbazing zomaar de sleutel van diens achthonderd jaar oude huis met uitzicht over Jeruzalem. “Je hoort over de Palestijnen veel rottigheid, maar er is ook nog zoiets als Arabische gastvrijheid”, zegt Van der Kooi, nog steeds onder de indruk van die hartelijkheid.

Op dergelijke locaties neemt de Burgumer ruim de tijd om de omgeving vast te leggen. Hij vergaapt zich aan het land, met heel andere steden dan bijvoorbeeld Rome. “Dat is ook een prachtige stad, maar wel vormgegeven. Jeruzalem is door alle oorlogen vijfentwintig keer opnieuw opgebouwd.”
Natuurlijk is er in zijn Israëlische werk bijzondere aandacht voor de lichtval, een specialiteit van Van der Kooi. Tevreden kijkt hij naar de schilderijen die hij er reeds maakte. “Tien jaar geleden had ik dit niet gekund. Al die witte huisjes… een complexe visuele wereld.”

Artistieke traditie
Dat hij geen foto’s maakt maar alles ter plaatse tekent en schildert, blijft niet onopgemerkt. Het was de reden dat hij anderhalf jaar geleden voor het eerst werd uitgenodigd om een lezing te geven aan kunstdocenten en –studenten in Israël. “Een vrouwelijke Israëlische kunstenaar zei me dat ze duidelijk kon zien dat ik in een artistieke traditie ben geschoold die in Israël ontbreekt. Namelijk op eigen kracht schilderen, en niet naar voorbeeld van een foto. Dat is een belangrijk verschil, legt de kunstenaar uit. “Het naschilderen van een foto is iets weergeven dat al weergegeven is.”
Van der Kooi gaf toen in totaal zeven lezingen voor Israëlische kunstenaars, studenten en verzamelaars. Eenmaal thuis vond hij dat hij ook de Palestijnse kant van Israël eens moest zien. Dat tweede bezoek leidt nu tot zijn docentschap: eerst vier weken in de eerste helft van 2016, en dan misschien het jaar erop weer.
Er zal een boek verschijnen met de tekeningen en schilderijen die hij er maakt. Wellicht gaat er daarmee niet alleen een wereld open voor Jan van der Kooi en kunstminnend Israël, maar ook voor het Westen. Eens geen bloed, geen geweren en geweld, maar een ander gezicht van Israël. De gouden Rotskoepel badend in zonlicht, witte woningen aan verlaten straatjes. Misschien júist door die twee gezichten van het land een sterk beeld.