Fryslân DOK: De dromen van ‘Jan Machientje’
AlgemeenHet verhaal van Jan Klazes Elzinga (1882-1947)
Jan K. Elzinga (1882-1947) uit Sumar trok in het begin van de vorige eeuw in het hele land veel bekijks met zijn zelfgebouwd mechanisch kunstwerk, dat Salomo’s rechtspraak verbeeldde. Zijn levenswerk is nu in Museum Martena in Franeker te bewonderen. In stilstand, want het kwetsbare mechaniek speelt niet meer. Fryslân DOK vertelt het verhaal van ‘Jan Machientje’. Op 3 april te zien bij NPO2, op 4 april bij Omrop Fryslân.
Salomo’s eerste rechtspraak
Het verhaal achter ‘Salomo’s eerste rechtspraak’ is onbekend, maar heeft veel interessante kanten. Programmamaker Annet Huisman laat dat zien in deze Fryslân DOK. Ids Krol, oudschoolmeester en dorpshistoricus van Sumar, ontdekte in de gemeentearchieven van Tytsjerksteradiel enkele onthullende brieven. Het bleek voor een plattelandsjongen van eenvoudige komaf, met een afwijkende persoonlijkheid, nog niet zo gemakkelijk om zijn talenten te ontwikkelen. Ook al was Jan bevlogen en bijzonder volhardend. Vier jaar lang werkte hij aan zijn zelfopgelegde meesterproef. En toen hij klaar was, liep het hele dorp Sumar uit om de machine in werking te zien. De rest van de provincie Fryslân volgde. Daarna ging Jan het land in, met zijn kunstwerk in een draagbaar op springveren.
Een heerlijk kijkverhaal
Filmer Henk Penninga filmde het kunstwerk in actie toen het in 1978 gerestaureerd werd. Hij roemt het ‘echte’ en het ‘kwetsbare’ van Elzinga’s werk. Ook een van de restaurateurs, Hans Rooij, geeft acte de presence. Kunstenaar Gerrit Terpstra maakte in de jaren negentig werk geïnspireerd op
Jan Elzinga, onder het adagium: ‘maken is denken’. Friedell Derksen van Museum Speelklok in Utrecht geeft context, met de geschiedenis van dit soort zogenaamde ‘automaten’. Zwartwitanimaties van René Toldt maken de film tot een heerlijk kijkverhaal met, zoals conservator Marjan Brouwer van Museum Martena zegt: ‘een tragische inslag’. Want latere uitvindingen van Elzinga’s hand krijgen geen voet aan de grond. Hij slijt uiteindelijk zijn dagen als klokkenmaker in het dorpje Wirdum en overlijdt op 65-jarige leeftijd.
Fryslân DOK ‘De dromen van Jan Machientje’
Zaterdag 3 april, 15.30 uur, NPO2 (herhaling 4 april 13.10 uur)
Zondag 4 april, 17.00 uur, Omrop Fryslân (herhaling ieder uur)
Fryslân DOK wordt Nederlands ondertiteld.
