Poetin heeft in korte tijd een raar soort nationalisme wakkergemaakt

Michel Krielaars in de Russische plaats Taganrog, de geboorteplaats van de schrijver Tsjechov. (Ingezonden foto)

Auteur en oud-Rusland-correspondent Michel Krielaars bezoekt Drachten
“Poetin heeft in korte tijd een raar soort nationalisme wakkergemaakt”

DRACHTEN – Rusland, daar hadden we niets meer van te vrezen. Totdat het neerhalen van vlucht MH17 boven Oekraïne de Europese Unie en Amerika wakkerschudde. Voormalig Rusland-correspondent Michel Krielaars van NRC Handelsblad doet uit de doeken hoe in zijn optiek het Westen Rusland zo uit het oog kon verliezen. Over zijn essay ‘Het kleine koude front’ en vooral ook zijn dikke reisboek ‘Het brilletje van Tsjechov’ houdt hij op 25 november een lezing in Drachten.

Door Marije Blacquière

Fervent Ruslandganger Michel Krielaars wist niet wat hij zag toen hij precies een jaar geleden op bezoek was in het land waar hij naar eigen zeggen een haat-liefdeverhouding mee heeft. Zijn politiek-kritische vrienden deden er ineens het zwijgen toe. Kranten kopten verontrustende teksten over Amerika en de EU. Intellectuelen, artsen en hoogleraren sloegen agressieve taal uit. “Al die Oekraïeners moesten ze kielhalen”, vat Krielaars hun uitlatingen samen. “Ik wilde het werkelijk niet geloven. Die Poetin had in korte tijd een raar soort nationalisme wakker gemaakt, daarin aangevuld door de pers. Ik voelde me net in nazi-Duitsland. Zorgwekkend.”

Natuurlijk wist Krielaars dat een dergelijke mentaliteit Rusland niet vreemd was. “Zeventig jaar lang heeft de ‘homo sovjeticus’ geleefd met propaganda, in een samenleving vol wantrouwen en angst”, brengt Krielaars in herinnering. Het einde van de Koude Oorlog tussen de Sovjet-Unie en Amerika en daarmee de val van de Sovjet-Unie in 1991 veranderde dat. Onder leiding van Michail Gorbatsjov werden vele hervormingen doorgevoerd in Rusland, waar tot dan toe het volk werd onderdrukt, vrije meningsuiting niet bestond en het economisch al jarenlang slecht ging.

Een democratie werd het land niet meteen, een liberale staat evenmin. “En vrijheid van meningsuiting? Mensen hadden geen idee wat ze daarmee moesten”, zegt Krielaars. In zijn essay beschrijft hij hoe het Westen eerst grote verwachtingen had van de Russische transformatie, vaststelde dat het wel erg langzaam ging en vervolgens zijn blik een andere kant op richtte. Rusland was een hopeloze zaak en er was ook niet meer veel van te vrezen, zo omschrijft Krielaars de heersende gedachte onder Westerlingen, vooral politici.

Ze hadden het mis, concludeert de correspondent, zelf ook verbaasd over hoezéér mis. “Ik had niet verwacht dat de Russische mentaliteit zó makkelijk terug te draaien was”, zegt hij. “Opnieuw worden inwoners gehersenspoeld door de staats-tv. Verstandige Russen roepen: ‘De Krim was van ons en is van ons!’, opgehitst door de media.” Want daar draait het de Russische president Vladimir Poetin op dit moment om: de Krim, een schiereiland van Oekraïne, dat sinds 1991 onafhankelijk is van Rusland.

Wat er dat jaar gebeurde is volgens Krielaars nog altijd pijnlijk voor “oud-KGB’er en tsaar Poetin” en de pro-Europese betogingen in Oekraïne vorig jaar schoten hem in het verkeerde keelgat. Om te voorkomen dat het Westen een gevaar voor hem zou vormen bij het opbouwen van een nieuw imperium, heeft Poetin EU- en NAVO-landen zorgvuldig tegen elkaar uitgespeeld, omschrijft Krielaars. Dat deed hij onder andere door grote oliecontracten aan Westerse landen te verstrekken, waarna die landen uit economisch belang deden alsof het allemaal wel wat meeviel in Rusland. “Poetins tentakels zitten diep in de Westerse regering”, zegt hij. “Hij weet dat de EU verdeeld is en de NAVO zwak.”

De kans dat de crisis in Oekraïne uitdraait op een oorlog in Europa, schat Krielaars niet gering. “NAVO-land Polen is nauw betrokken bij de regering van Oekraïne. Stel dat Polen besluit om wapens te gaan leveren aan Oekraïne, een recht dat Polen als NAVO-land heeft. Dan is het maar afwachten wat de rest van Europa doet.” Krielaars neemt het Poetin daarnaast kwalijk dat hij twee volkeren die al zo lang in goede vriendschap met elkaar leven in Oekraïne (namelijk de in Oekraïne wonende Russen en de Oekraïners) tegen elkaar uitspeelt.

“Een raar land”, noemt Krielaars Rusland. Toch houdt hij van het land. Zelfs zijn vrouw Helene Schenk, die aanvankelijk niets van Rusland wilde weten, heeft het land inmiddels in haar hart gesloten. Ze is er inmiddels een bekend zangeres en vult de lezingen van haar man aan met Russisch gezang. “Het politieke systeem is walgelijk, maar Rusland is ook een heel warm land”, verklaart Krielaars zijn liefde voor het land. “Je krijgt in Rusland niets voor elkaar, het is een rotsamenleving, maar de mensen zijn heel lief en aardig.” Hij omschrijft het leven in Rusland gedetailleerd in zijn boek ‘Het brilletje van Tsjechov’, waarin hij door het land reist in de voetsporen van de Russische schrijver Anton Pavlovitsj Tsjechov (1860 – 1904) en concludeert dat er in een eeuw tijd heel weinig is veranderd.

Krielaars zelf veranderde wél door Rusland, zegt hij. “Ik ben er drie keer in oorlog geweest, ben er bijna doodgeschoten. Het leven is er geen cent waard. Je merkt hoe betrekkelijk alles is. Ik heb Nederland nog nooit zo gewaardeerd als toen ik terug was uit Rusland. De vrijheid, blij zijn dat je leeft. Door het leven in Rusland weet ik dat iedere dag je laatste kan zijn en dat je alles eruit moet halen wat erin zit.”

De Stichting Literaire Activiteiten Smallingerland (SLAS) ontvangt Michel Krielaars op 25 november om 19.45 uur in @Holdert in Drachten. Omdat Rusland de laatste tijd erg in het nieuws is, vond de SLAS het een goed idee deze auteur uit te nodigen zodat ook de aanwezigen van deze literaire avond meer over dit land kunnen komen te weten. Reserveren voor deze avond kan via de website www.slas.nl.