Jan Peter Balkenende en deskundigen over de kracht van de Noordoosthoek “Friese dorpen geschikt om krimp op te vangen”

Jan Peter Balkenende: “We leven in een fascinerende tijd.” (Foto: Klaas Rozema)

Jan Peter Balkenende en deskundigen over de kracht van de Noordoosthoek

“Friese dorpen geschikt om krimp op te vangen”

DOKKUM – Terwijl de Friese bevolking krimpt en vergrijst, streept de overheid uit geldnood taken weg. Geen probleem, oordeelde oud-premier Jan Peter Balkenende afgelopen vrijdag in Dokkum op een conferentie over krimp, georganiseerd door woningbouwcorporatie Thús Wonen. Friese dorpen zijn door hun omvang geschikt om oplossingen te vinden en tegelijkertijd samenhang te houden, is de conclusie in Theater Sense.  Maar men moet “anders gaan denken” om zover te komen, benadrukt Balkenende, met ‘eigen verantwoordelijkheid’ als rode draad. “Beleidsmakers en burgers kunnen samen dat proces in beweging zetten.”

Door Marije Blacquière

Het moest toch al anders, vindt Balkenende. “We zijn al decennialang bezig om de verzorgingsstaat stapje voor stapje te corrigeren. Een correctie op een doorgeslagen verwachting van wat de staat doet.” Het rotsvaste vertrouwen van vele burgers in het sociale systeem waarbij de overheid zorg draagt voor hun welzijn, heeft volgens Balkenende weinig goeds gebracht. “De verzorgingsstaat heeft mensen minder weerbaar gemaakt.”

Nu er geen geld meer is om op de oude voet door te gaan, worden burgers gedwongen dat systeem los te laten. De overheid stoot verantwoordelijkheden af, vooral op het gebied van zorg en sociale zekerheid. Ervoor in de plaats komt de zogenaamde ‘participatiesamenleving’, waarbij mensen direct verantwoordelijk worden voor elkaar. Maar vanzelf gaat dat niet, beseft ook Balkenende. “Allereerst moet de overheid ruimte bieden, zodat de maatschappij zijn kracht kan vinden.” Dus niet “kan niet” als antwoord geven als iemand met een hulpvraag komt, maar samen gaan zoeken naar een manier waarop het wél kan, vindt Balkenende. “Je kunt van alles bedenken, als het maar met de menselijke maat is.” Burgers staan ervoor open, is Balkenendes overtuiging. “Veel mensen hebben een heel reëel beeld van hoe we ervoor staan.”

Anders denken

“Anders denken” is daar wel voor nodig. Daar komt het steeds weer op neer in de speech van de oud-premier, die is uitgenodigd door woningbouwcorporatie Thús Wonen. Die organiseerde de conferentie ‘Kracht in Noordoost-Friesland’ vanwege de ingrijpende demografische veranderingen in het gebied. “Door ontgroening en vergrijzing komen ontwikkelingen die in heel Nederland optreden, in deze regio sneller en scherper aan het licht”, stelt de corporatie. “Schaalvergroting en concentratie van voorzieningen, druk op zorgvoorzieningen, krimpende beroepsbevolking (onder andere in de zorg), braindrain, leegstand van woningen en bedrijfsgebouwen en tal van andere ontwikkelingen werpen hun schaduw vooruit. Ons gebied heeft met krimp te maken en kan zich dus niet een afwachtende houding permitteren.”

Je zou er somber van worden. Maar dat is nou juist niet de bedoeling, en niet nodig ook, blijkt uit de verhalen van de sprekers op de conferentie. Niet alleen Balkenende ziet de positieve kant van de huidige ontwikkelingen, ook Albert Jan Kruiter (docent en onderzoeker op het gebied van publieke zaken), Margreet de Graaf (directeur van Zorgbelang Fryslân) en ondernemers Biense Dijkstra (Bouwgroep Dijkstra-Draisma) en Wijnand Fijnvandraat (PTH Groep) doen dat. Zij vertellen vol enthousiasme hun verhaal aan de aanwezigen, bestaande uit medewerkers van Thús Wonen, zorg- en overheidsinstellingen, dorpsbelangen en andere geïnteresseerden. Het geheel wordt op journalistieke wijze geleid door oud-NOS-verslaggever en -presentator Gijs Wanders.

De ondernemers erkennen dat er in Noordoost-Friesland relatief weinig afzet en groei mogelijk is. Toch staan hun bedrijven er goed voor. Zij danken dat aan de goede werkmoraal van de regionale werknemers en de goede relaties met andere bedrijven.

Loslaten

Margreet de Graaf ervoer wat het kan betekenen om (zorg)protocollen los te laten. Door een fictieve inwoner te bedenken en dorpsinwoners te laten filosoferen over wat zij nodig heeft, kreeg Zorgbelang Fryslân “het dna van dorpen boven”, vertelt ze trots. Inwoners maken zo zelf de scherpe keuzes die in de zorg tegenwoordig nodig zijn. “Een buitengewoon interessante methode die veel inzicht geeft”, vindt Balkenende. “Je kunt van krimp neerslachtig worden, maar het kan ook juist duidelijk maken waar ergens de kracht ligt.”

Albert Jan Kruiter hoopt dat er meer gemeenschapszin ontstaat doordat de overheid zich terugtrekt. “Mensen zijn van elkaar vervreemd. De publieke zaak draait niet om jóu, maar om óns.” De Friese dorpen zijn perfect om beter uit het veranderproces te komen, denkt hij. “Ze zijn groot genoeg om dingen op te lossen, en klein genoeg om samenhang te houden.”

Om oplossingen te bedenken moeten burgers zich overigens niet te snel uit het veld laten slaan, benadrukt Kruiter. “Mensen denken vaak dat hen regels in de weg zitten. Maar in tachtig procent van de gevallen is dat gewoon niet waar. Staat in artikel 1 van de grondwet dat je iedereen gelijk moet behandelen? Nee, dat je in gelijke gevállen iedereen gelijk moet behandelen. Laat je niet wijsmaken dat er geen uitzondering gemaakt mag worden.”

Of de overheid taken kan afschuiven op de maatschappij, daarop zegt Kruiter volmondig ja. “Wij als professionals denken gauw: ‘O jee, kunnen ze het wel?’ Maar leg de verantwoordelijkheid toch alsjeblieft terug bij de burger!” Zijn in een dorp dertig trapliften nodig, maar is er maar geld voor vijftien? Kruiter weet wel raad. “Zeg tegen de mensen dat ze zelf mogen beslissen wie de liften krijgt en ze krijgen er twintig. Want er wordt zo bespaard op de procedure. Maar reken maar dat ze dat aanbod niet aannemen: ze willen niet de buurvrouw tegenkomen in de supermarkt en moeten uitleggen waarom zij géén traplift kreeg. Dan doen ze het toch liever op de manier van de overheid, ook als dat minder trapliften betekent.”

Inspelen op behoefte

Niet alle taken die de overheid laat liggen worden automatisch door de samenleving opgepakt, beseft Kruiter. Volgens de sprekers is het de taak van de overheid, maar ook van bedrijven, zorginstellingen en woningbouwcorporaties, om de burgers daarbij te helpen. “Co-creatie”, noemt Balkenende dat. “Bedrijven moeten goed kijken naar de behoefte van de maatschappij en daarop inspelen. Niet alleen maar in geld denken, want dan ontstaat er een morele crisis. En woningcorporaties: het zou een verschraling zijn als die zich alleen maar bezig mochten houden met het beheren van woningen.”

Of het goed uitpakt, die taakoverdrachten naar de samenleving, dat is een andere vraag. Albert Jan Kruiter kijkt met belangstelling uit naar de resultaten. “Er zijn drie dingen die burgers kunnen doen. Ze gaan doen wat de overheid altijd gedaan heeft. Ze gaan iets anders goeds doen. Of, en dat vind ik de interessantste mogelijkheid: burgers gaan het verkéérd doen. En wat gebeurt er dan? Daar ben ik heel benieuwd naar.”

Balkenende ziet het wel zitten. “We leven in een fascinerende tijd. Ik heb veel vertrouwen in de wil van de maatschappij om zaken in beweging te krijgen.”